" Κατ’αρχήν , το « Λιδορίκι » - γιά τους χρόνους που θα εξετάσουμε δεν έπιανε μονάχα τη σημερινή Δωρική κωμόπολη , αλλά όλο τον τόπο , απ’τα λιόφορτα σταχτιά Σάλωνα , ως την καστροστεφανωμένη νύφη της Στερεάς , τον Έπαχτο , και τα τραχειά Κραββαριτοχώρια όσο αγκάλιαζε η γυμνόκορφη Γκιώνα και τα σκιερά Βαρδούσια και κλείνει ο φιδωτός Μόρνος . Η καρδιά , δηλαδή , της Ρούμελης .
Εκκλησιαστικά , απλωνόταν και πάρα πέρα : Εδώ ανήκε « το σεβάσμιον μοναστήριον , το τιμώμενον επ’ονόματι του Γενεσίου της Υπεραγίας Δεσποίνης ημών Θεοτίκου , εις χωρίον Δαδί....» !
Με το « Επισκοπή Λιδορικίου » , λοιπόν , αυτή τη γης θα δούμε και ξεχασμένους θρησκευτικούς ηγέτες της θα μνημονεύσουμε .
Οι Επίσκοποι , κληρικοί αξιωματούχοι , αναφέρονται από την εποχή των Αποστόλων , γνωστοί δε είναι – επιστολές Παύλου – οι Τίτος και Τιμόθεος .
Μέχρι τις μέρες του Διοκλητιανού ( 245 – 313 ) δεν χωρίζονταν σε ανώτερους και κατώτερους , όλοι θεωρούνταν ίσοι . Με την καινούργια , όμως , διαίρεση του Κράτους – τότε – αναγκάστηκε κι’η εκκλησία να προσαρμοστεί διοικητικά κι’έτσι , σιγά-σιγά , οι Επίσκοποι , πήραν διάφορους τίτλους και δικαιοδοσία , ανάλογα με τη σημασία πούχε η πόλη της έδρας τους .
Έτσι λοιπόν , Μητροπολίτης λεγόταν εκείνος πού μενε στην πρωτεύουσα της επαρχίας , Αρχιεπίσκοπος , ο ποιμενάρχης σπουδαίας περιοχής , Πατριάρχης , η κεφαλή ευρύτατης Χριστιανικής περιφέρειας και Πάπας , ο προκαθήμενος της Αλεξάνδρειας η της Ρώμης.
Απλός « Επίσκοπος » ήταν , πλέον , ο Αρχιερέας μικρού τμήματος , όπως Λιδορικίου , Βουδουνίτσας , Θαυμακού , Κερνίτσας , κλπ.
Γιά την Επισκοπή Λιδορικίου – οπωσδήποτε αρχαιότερης κατά πολύ της των Σαλώνων - μιά απ’τις παλιότερες πληροφορίες τη δίνει ο Αυτοκράτορας Λέων ΣΤ΄, Ο Σοφός ( 865- 912 ), ο οποίος στον κατάλογο των Επισκοπών που υπάγονταν στη Μητρόπολη της Λάρισας , τη βάζει μαζί με της Λαμίας , των Αγράφων , της Σκοπέλου και άλλες .
Η εξάρτηση απ’τη Θεσσαλική Μητρόπολη – που πότε διευθυνόταν απ’τη Λάρισα και πότε απ’τα Τρίκαλα – κράτησε ως και μετά την απελευθέρωση απ’τους Τούρκους ,αν βγάλουμε μικρή περίοδο που προιστάμενος του Λιδορικιώτη Δεσπότη βρέθηκε ο Μητροπολίτης της Νέας Πάτρας ( Υπάτης ) .
Τον καιρό που βασίλευε , στην Κωνσταντινούπολη , ο Ανδρόνικος Β’ Πλαιολόγος , ο Γέροντας ,( 1282 – 1328 ) , η Επισκοπή Λιδορικίου είχε την 6η θέση ανάμεσα στις 25 της Λαρισινής Μητρόπολης , σειρά που κρατάει και το Σεπτέμβρη του 1371 , στο σιγίλιο γράμμα με το οποίο ο Πατριάρχης Φιλόθεος καθορίζει , κι’αυτός , τις Επισκοπές της Λάρισας . Αργότερα – τον Ι Η ΄ αιώνα – ο Χρύσανθος ο Ιεροσολύμων ,στο « Συνταγμάτιό» του ,την σημειώνει 8η , στις δέκα που απόμειναν .
Η έδρα του Λιδορικιώτη Δεσπότη , εκτός απ’το Λιδορίκι , θα πρέπει ν’αναζητηθεί και στο Βελούχοβο ( Κάλλιο ) .Γιά το δεύτερο , συνηγορούν πιο πολλά , όπως η « πισκοπή »
στα χωράφια π’απλωνόταν η μαρτυρική Καλλίπολη – όπου ξεθάφτηκαν καλοδουλεμένες βάσεις τρανής εκκλησιάς – και το γεροφτιαγμένο κάστρο που φύλαγε τον τόπο , αυτό που γράφεται στον πίνακα των Καταλανικών Φρουρίων , σαν του « Λιδορικίου ».
Ακόμα , σε στιγμές αναταραχής , όταν ξεσηκωμοί λαμπάδιαζαν τη χώρα , τον μαθαίνουμε και στα γύρω χωριά – Γρανίτσα , Κλήμα , Βιτρινίτσα κλπ. – ανάλογα με το από πού ερχόταν ο κίνδυνος , ενώ όπως λέει ο Πουκεβίλ κάποτε , το 1815 , σκεπτόταν να μεταφέρει , μόνιμα , την έδρα στα Τριζόνια .
Τέλος , αν πιαστούμε από μια παράγραφο της αναφοράς , του Συνταγματάρχη των Ενετών Πέτρου Ντάντιτς , στον Γενικό Προβλεπτή ( 8.7.1692 ).. θα πρέπει και τα’αμάλαγα Αμφισσιώτικα τείχη να φιλοξένησαν – για πολύ η λίγο – τον Άγιο Λιδορικίου.
Το πρώτο όνομα Επισκόπου Λιδορικίου , του « Θεοφιλεστάτου Αρχιερέως Νικολάου », μισοφαγώθηκε , χαραγμένο σ’εντοιχισμένη πλάκα του « Θείου κε Ιερού Σταβροπηγιωτικού μοναστηρίου….της Υπεραγίας Δεσποίνης ημών Θεοτόκου » της «Αγίας Μονής », όπως το λεν τώρα – που χτίστηκε επί των ημερών του – Σεπτέμβριος του 1198 μ.χ στον Κόκκινο ( Λούτσοβο ) .
Μετά απ’αυτόν , αργεί ν’ακουστεί άλλος ορθόδοξος .
Οι Φράγκοι , εκμεταλλευόμενοι τις αδυναμίες του ανάπηρου Βυζαντινού γίγαντα , μπαινόβγαιναν αναξέλεγκτα στην ηπειρωτική Ελλάδα ,κουβάλησαν παπάδες δικούς τους , έφτιαξαν – μάλιστα – και πολλές Λατινικές Μητροπόλεις , πούπιαναν τον ίδιο χώρο με τις ορθόδοξες .
Η καθολική Επισκοπή Λιδορικίου , ήταν – και πάλι – στην Αρχιεπισκοπή της Λάρισας – μαζί με τις Επισκοπές Γαρδικίου , Δομοκού , Δημητριάδος , Σιδονίας , Ζαγορίτσης , Καλυδώνος , Θηβών και Ζητουνίου – και διατηρήθηκε , τουλάχιστον , ως το 1410 , έτος που σημειώνει ο Wadding , αναφερόμενος σ’ένα δυτικό Επίσκοπο Λιδορικίου που έστειλε , αυτή τη χρονιά , ο Πάπας Ιωάννης .( Με γράμμα μου στο Βατικανό ζήτησα να μάθω περισσότερα για την Καθολική Επισκοπή , η απάντηση , όμως , ήταν απογοητευτική : Με πληροφόρησαν πως δεν έχουν κανένα στοιχείο κι’έδειξαν πως αγνοούν κι’αυτό που σημειώνεται παραπάνω ) .
Με το πάρσιμο της Πόλης ( 1453 ) , ο ρόλος του ιερωμένου πλάτυνε , κι’απ’το κουράγιο και την πνοή του ανάσαιναν οι δύστυχοι σκλάβοι . Σ’αυτόν οι Ρωμιοί αντίκρυζαν τον προστάτη τους , και στο σθένος του χρωστιέται τ’ότι το βάρος κι’η σκιά πέντε αιώνων , δεν έσπασε και δεν μάρανε την εθνική ψυχή του σκορπισμένου στους τέσσερις ανέμους τραγικού Ελληνισμού .
Ο λαός , αγνός και πικραμένος λαός , δέθηκε , συνύφανε τις τύχες του με τον κλήρο , τόσο , όσο σε κανένα άλλο σημείο της γης , σε καμιά ιστορική στιγμή . Και πρόθυμα , λιγόστευε και τη μπουκιά του , ακόμα , για να κρατηθούν ψηλά οι λειτουργοί , η απαντοχή του Γένους . Βοηθούσε , βοηθούσε , έστω κι’ αν – σ’ελάχιστες περιπτώσεις – προδινόταν .
«…..οι κατ’Επαρχίαν εσύναζον εισοδήματα , εξ ών τα μεν ελέγοντο τακτικά , τα δε τυχηρά . Τα τελευταία ταύτα ελαμβάνοντο από τους αγιασμούς , τας λειτουργίας , τας υπανδρείας , χειροτονίας κλπ,ηύξανον δε η ωλιγόστευαν κατά τας περιστάσεις , την κατάστασιν των χριστιανών και τον χαρακτήρα του Αρχιερέως .Ενίοτε , εις τινα μέρη της Ελλάδος , το ποσόν των τυχηρών εισοδημάτων εξισούτο , μάλιστα υπερέβαινε , το των τακτικών . Τα τελευταία ταύτα συνίσταντο εις τα παρά των χριστιανικών οικογενειών από Αρχιερείς , κατ’αρχαίαν συνήθειαν λαμβανόμενα ,ό εστίν 20 παράδες από την αρχηγόν έχουσαν οικογένεια , και 10 από την μη . Αλλά και τα δοσίματα ταύτα κατήντησαν άτακτα , καθότι οι κατά τόπον Αρχιερείς , θεωρούντες ότι αι πλειότεραι των χριστιανικών οικογενειών είχον γεωργικά εισοδήματα εισήξαν , διά το ίδιόν των συμφέρον , την συνήθειαν του να λαμβάνουν κατ’έτος μέρος τι διωρισμένον εκ των εισοδημάτων των οικογενειών αυτών .Αντί λοιπόν , 20 η 10 παράδες , ελάμβανον 11 η 12 οκάδας σίτου η ημίσειαν λίτραν μεταξίου η ποσότητα τινα λαδίου κλπ.
Την αποκάρπωσιν αυτήν ωνόμαζον Σιτείαν , η Ρόγαν , την οποίαν κατά καιρούς ελάμβανον οι Αρχιερείς εις χρήματα η εις είδη , κατά την θέλησίν των .Ενίοτε , ελάμβανον εν ταυτώ και τα χρήματα και τα είδη , κατά την επιρροήν την οποίαν είχον, και κατά την κατάστασιν των συνεισφερόντων .Διά τούτο , οι πλειότεροι εξ αυτών , εσύ – ναζον κατ’έτος τρία γρόσια το πολύ , η 40 περάδες τουλάχιστον , από πάσαν οικογένειαν ».
Αν ταιριάσουμε το παραπάνω απόσπασμα του επίσημου '' Εγγράφου τής Ελληνικής Κυβερνήσεως πρός τούς Αντιπροσώπους τών Συμμάχων Αύλών , δι' ού διευθύνονται αί απαντήσεις είς τά 28 ερωτήματα ", στήν περιοχή Λιδωρικίου , μέ τίς 15-20.000 ψυχές
( 3 - 4.000 φαμελιές ) , τά όσα μάζευε ό Δεσπότης , πλησίαζαν τίς 10 - 12.000 γρόσια - από τά οποία , βέβαια , έδινε 7'500 στόν Μητροπολίτη της Λάρισας , που ήταν και Έξαρχος Θεσσαλίας τη στιγμή που η τιμή των χωραφιών κυμαινόταν στα 10 - 60 γρόσια το στρέμμα .
Αλλά ....τόπαμε ! Σις φυλακισμένες καρδιές των ραγιάδων , φτερούγιζε ο Δικέφαλος και θυσίαζαν το κάθε τι να ξαναζωντανέψουν φευγάτες μέρες , σελίδες δόξας , επιβλητικές παρουσίες τ'αστραποβόλου χτες , στο διαλυμένο , ανήμπορο σήμερα .
Ήθελαν όλα να μοιάζουν στο τότε , ανέπαφα , ανέγγιχτα , λες και η αλλαγή θάφερνε το κακό , θα τα γκρέμιζε . Όπως η εκλογή Αρχιερέων .
Κάθε φορά που χήρευε ένας θρόνος , '' προστάξει του Μητροπολίτου Λαρίσης ", συνάζονταν οι υπ'αυτόν Επίσκοποι πότε στον Άγιο Στέφανο Τρικάλων , πότε στον Τίμιο Πρόδρομο Τυρνάβου η στον Λαρισινό Άγιο Αχίλιο πρότειναν τρεις υποψήφιους κι' η αλάθητη κρίση του διάλεγε τον άριστο.
" Άριστοι " του Λιδωρικίου , όσοι στάθηκε εύκολο να βρεθούν μέχρι τώρα , από μιά όχι αποτελειωμένη έρευνα , ήταν - εκτός του Νικολάου - οι :
Δ ω ρ ό θ ε ο ς : Συναντιέται τ' όνομά του δίχως κανένα στοιχείο , ούτε καν γιά πότε ποιμένεψε .
Ζ α χ α ρ ί α ς : Η υπογραφή του - ως '' Επισκοπος Λεοδορικίου "- είναι μαζί με άλλων Μητροπολιτών , Αρχιεπισκόπων και Επισκόπων , σε βεβαιωτικό εκκλησιαστικό γράμμα του 1542 - όταν Μητροπολίτης Λάρισας ήταν ο Νεόφυτος - σχετικό με τα όρια της Επισκοπής Γαρδικίου .
Χ α ρ ί τ ω ν : Συνυπογράφει , ως " ο ταπεινός Επίσκοπος Λιδωρικίου " - το 1544 - την απόφαση , της "Ιεράς Συνάξεως του Αγίου Όρους " , γιά τη διάθεση μέρους του δάσους " Λειβαδογενίου " στη Μονή Σταυρονικήτου ".
Ι ά κ ω β ο ς : Είχε την < έδρα > στο τέλος του 1585 η τις αρχές του 1586 . Αναφέρεται στο συστατικό γράμμα που έδωσε ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Θεόληπτος στον Λιδωρικιώτη παπά Μιχαήλ , που έφτασε - ζητώντας βοήθεια - ως τη Γερμανική Τυβίγγη , στις 15/5/1586 .
Ν ε ό φ υ τ ο ς : Σημειώνεται σαν Επίσκοπος Λιδωρικίου , γύρω στα 1650 . Σπουδασμένος διέτέλεσε και μαθητής του μεγάλου δάσκαλου Ευγένιου Γιαννούλη του Αιτωλού .
Ι ω σ ή φ : Άγνωστο από πότε είχε το θρόνο , < καθηρέθη > το 1647 .
Ά ν θ ι μ ο ς : Διάδοχος του Ιωσήφ ( 1647 ) , πέθανε το 1652 .
Σ υ μ ε ώ ν : Μετά τον παραπάνω . Η χειροτονία του έγινε στον Άγιο Αχίλλιο Λαρίσης το 1652
Είχε κι' αυτός την τύχη του Ιωσήφ και καθηρέθη το <> .
Π α γ κ ρ ά τ ι ο ς Α', Στον Άγιο Αχίλλιο έλαβε και τούτος το μήνυμα το 1663 , την ίδια μέρα με τον Θαυμακού Ιωάσαφ . < Παρητήθη >, το 1668 .
Π α γ κ ρ ά τ ι ο ς Β' : Διαδέχτηκε τον παραπάνω ( 1668 ) και < παρητήθη > - με τη σειρά του - το 1673 .
Γ ε ρ μ α ν ό ς : Πέθανε το 1681 . Είχε το θρόνο από το 1673 .
Μ η τ ρ ο φ ά ν η ς : Διάδοχος του Γερμανού ( 1681 ) , πέθανε το 1691 .
Ν ε ό φ υ τ ο ς : Χειροτονήθηκε στον Άγιο Αχίλλιο , το 1706 . < Παρητήθη > το 1732 .
Α θ α ν ά σ ι ο ς : Επίσκοπος Λιδωρικίου από το 1732 , άγνωστο πόσο έμεινε .
Θ ε ό κ λ η τ ο ς : Πιθανώτατα , διάδοχος του προηγούμενου. Τον Ιούνιο του 1749 , αναφέρεται σς Πατριαρχικό γράμμα σχετικό με το Μοναστήρι της Αμπελακιώτισσας ( Κοζίτσας ) , η <Κοίμησις της Θεοτόκου >, που υπαγόταν στη δικαιοδοσία του . < Παρητήθη > το 1758 .
Θ ε ο δ ό σ ι ο ς : Ύστερα απ' τον Θεόκλητο ( 1758 ) . Έμεινε πολύ λίγο .
Γ α β ρ ι ή λ : Διάδοχος του παραπάνω . Στις 13/2/1759 . προσυπογράφει < Σιγίλλιον > του Οικουμενικού Πατριάρχη Σεραφείμ , αναφερόμενο στη Μονή Θεοτόκου του Δαδιού , την επιλεγόμενη < Βερνικοβίτισσα > . Παρητήθη το 1793 .
Δ ι ο ν ύ σ ι ο ς : Διαδέχτηκε τον Γαβριήλ ( 1793 ) . τον Απρίλη του 1808 < κατόπιν αιτήσεως του Λαρίσης Γαβριήλ > παραιτήθηκε . Το 1817 , αναγράφεται στους συνδρομητές Βουκουρε - στίου , του βιβλίου < ΕΡΜΗΛΟΣ > η < ΔΗΜΟΚΡΙΘΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ > , σαν < ο πρώην Λιδωρικίου Διονύσιος > .
Ι ω α ν ν ί κ ι ο ς : Διάδοχος του πιό πάνω . Έμεινε μέχρι το 1830 , την τελευταία - μάλιστα - χρονιά ήταν και < Εφορεύων Μεδενίτσης > . Έζησε στη φωτιά της γιγάντιας πάλης , πήρε ενεργό μέρος στην Επανάσταση και αντιπροσώπευσε την επαρχία σε πολλά συνέδρια , και στη Συνέλευση των Σαλώνων , της Ανατολ. Ελλάδος . Η προσωπικότητά του ήταν τέτοια που, ενώ από πολλούς αναγνωρίζεται σαν πατριώτης θερμός κι' ο Κ.Βοβολίνης ( Η εκκλησία εις τον αγώνα της Ελευθερίας ) , τον χαρακτηρίζει < λαμπρό και φλογερό μαχητή > , άλλοι τον είδαν διαφορετικά .
Ένα έγγραφο της εποχής , μαρτυράει :
< Αριθ. 180 Περίοδ. Β' Αριθ. 1880 Προσωρινή Διοίκησις της Ελλάδος Το Υπουργείον Πολεμικών Προς τον Γενναιότατον στρατηγόν κ. Ανδρίτσον Σαφάκαν . Η Σεβαστή Διοίκησις επληροφορήθη με αγανάκτησίν της , ότι ο Άγιος Λιδορικίου ευγαίνει έξω από τα αρχιερατικά χρέη του κάμνων μυρίας καταχρήσεις , επειδή και ζητεί φόρους και άλλα άτοπα δοσίματα , βιάζων τους εις την επαρ΄χίαν του χριστιανούς να πληρώσουν παραλόγως όσα θέλει με φρικτά επιτίμια . Ταύτας τας καταχρήσεις μη υποφέρουσα η Διοίκησις διέταξε το υπουργείον τούτο να σε διορίση εξεπίτηδες να είπης εις αυτόν τον αρχιερέα να παύση εις το εξής από τα παρόμοια και να μην ανακαλή τα Τούρκικα έθιμα εις καιρόν όπου οι Έλληνες χύνουν το αίμα τους διά νατα καταργήσουν , αλλά να φέρεται εις τον λαόν ως Πατήρ και αναλόγως του αρχιερατικού σχήματος οπού επαγγέλλεται , επειδή , επιμένων εις τα ίδια , θέλει μεταμεληθή ανωφελώς . Το υπουργείον , λοιπόν , τούτο σε ιδεάζει την θέλησιν ταύτην της Διοικήσεως διά να την αναφέρης εις τον ρηθέντα Άγιον του Λιδωρικίου , προς ακριβή εκτέλεσιν των χρεών του , είης υγιαίνων . Ναύπλιον τη 30 Ιουνίου 1824 . Εις απουσίαν των Υπουργών ο Γενικός Γραμματεύς Δημήτρ . Τομαράς > .
Κι' ο ίδιος ο Δεσπότης , σ' επιστολή του στον Παπαντριά της Λομποτινάς - που θέλει να ξαναπαντρευτεί αφού πέθανε η παπαδιά του - αρχίζει <...σε ευχαριστούμεν και διά τα μηλοκάστανα οπού μας έστειλες , διά τους Καλαντζαίους οπού γράφεις , ήτον ντζερές να μας φέρουν γρόσια και να μην σας γράψωμεν ;...>
( ο Λουκόπουλος , σε υποσημείωση σχετική με τη λέξη ντζερές , λέει : < Βάσανον δυνατόν τα γρόσια θα μας έκαναν ... > όλο ειρωνεία ) .
Στο τέλος μάλιστα του γράμματος όπως το παρουσιάζει ο Λουκόπουλος : Ο Ρουμελιώτης Καπετάνιος του 1821 , Ανδρίτσος Σαφάκας , σελ . 99 - προσθέτει , ανηψιός του Δεσπότη με τις ευλογίες του , ασφαλώς : < Καγώ ο Γεώργης ευλαβώς προσκυνώ . Σου είχα γράψει ένα τεσκερέν ( παραγγελία ) τες απερασμένες του Παπά - Θανάση και δεν μου έστειλεν έως τώρα τα μήλα . Να του ειπής να τα στείλη ότι θενά το μετανοήση . και να είναι διαλεχτά > .
Ο Ιωαννίκιος , ήταν ο τελευταίος .
Η ανεξάρτητη Ελληνική Πολιτεία σκεφτόταν την αναδιοργάνωση της εκκλησίας και μόνο γιά τοποτηρητή της Επισκοπής Λιδωρικίου μπορούσε να γίνη κουβέντα .
Τέτοιον , διώρισαν τον Επίσκοπο Καρύστου Νεόφυτο - αργότερα , 1833 , Μητροπολίτη Φωκίδας - αλλά εκείνος δεν δέχτηκε . Τη θέση του πήρε ένας ανηψιός του Ιωαννίκιου , ο Διονύσιος .
Αυτός έμεινε μόνο μέχρι το 1833 , όταν υπογράφτηκε το διάταγμα που ώριζε : < ο αριθμός των επισκοπών του βασιλείου , προσδιορίζεται εις δέκα . Κάθε νομός απαρτίζει μίαν επισκοπικήν περιφέρειαν . Επισκοπική καθέδρα είναι η Μητρόπολις του νομού > .
Ο ψυχρός ανθρώπινος νόμος έγινε βαθειά ταφόπετρα που ασφάλισε γιά πάντα την Επισκοπή Λιδωρικίου , μετά χιλίων χρόνων θερμή εθνική ζωή ".
Το παραπάνω κείμενο , αποτέλεσμα πολύχρονων και..πολύκοπων ερευνών του αξέχαστου Γιώργου Καψάλη , δημοσιεύτηκε , εκτός από πολλά περιοδικά και εφημερίδες , και στο βιβλίο του : " ΦΩΚΙΔΑ ΛΗΣΜΟΝΗΜΕΝΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ " , που κυκλοφόρησε στη δεκαετία του 1980 , απ' όπου και το ..αναδημοσιεύσαμε , γιά ..χάρη σας .
Η δημοσίευση γίνεται γιατί έχει ξεκινήσει μιά έρευνα από τόν Γιάννη Σκορδά γιά τό θέμα. Ισως βοηθήσει...
Εργατικοί, πιονιέροι και ρέκτες ανέκαθεν της τεχνολογίας και της εξέλιξης οι Δαδιώτες, αλώνιζαν κυριολεκτικά και επί σειρά πολλών ετών όλη την Ελλάδα (από το Γύθειο μέχρι τον Έβρο).....
